Yetişkinlerde DEHB belirtilerini fark etmek çocuklara göre daha zor olabilir. Çünkü daha ince belirtilerle kendini gösterebilir ve çoğu zaman başka eşlikçi durumlar
(dehb kaynaklı, anksiyete depresyon yada bağımlılıklar gibi) nedeni ile gölgede kalabilir. Bu da teşhis alma sürecini daha karmaşık hale getirebilir.
Üstelik çocukluğundan bu yana, birçok kişi semptomlarıyla başa çıkabilmek ve çevresine uyum sağlamak için bunları maskeleme konusunda oldukça başarılı olmuşlardır.
DEHB çocukluk döneminde teşhis edilmiş olsun ya da olmasın, yetişkinlikte farklı zorluklar doğurabilir. Hatta teşhis zamanından bağımsız olarak cinsiyetler arasında bile farklı zorluklar mevcuttur.
Semptomlar kişisel ilişkilerden işe ve duygusal dengeye kadar pek çok alanı etkileyebilir. Tedavi veya destek olmadan, DEHB, kariyer hedeflerine ulaşmayı, hafıza sorunlarını yönetmeyi ve günlük işlerle başa çıkmayı zorlaştırabilir.
DEHB belirtilerini tanımak, olumlu bir değişim yolunda atılacak ilk adımdır. Bu farkındalık, zorlandığınız alanları daha iyi anlamanızı ve profesyonel destek arayarak bu zorlukları aşmanızı sağlar.
Herkes zaman zaman odaklanma sorunu ya da huzursuzluk hissedebilir, ancak DEHB, bu belirtilerin en az altı ay boyunca sürekli bir şekilde işlevselliği etkilemesi anlamına gelir.
DEHB Nedir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), beynin gelişimini ve işleyişini etkileyen bir durumdur. Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik gibi belirtilerle kendini gösterir.
DEHB genellikle çocuklukta başlar, ancak yetişkinlikte de devam edebilir. Araştırmalara göre, yetişkin nüfusun %5’i DEHB’ye sahip olabilir. Bu kişiler, odaklanma güçlüğü, dağınıklık ve huzursuzluk gibi geniş bir semptom yelpazesi ile karşı karşıya kalabilirler.
DEHB Türleri
DEHB belirtileri kişiden kişiye değişebilir ve bu belirtiler, sahip olunan DEHB türüne göre de farklı şekillerde ortaya çıkabilir.
Genel olarak, DEHB’nin üç ana alt tipi vardır:
· Ağırlıklı olarak dikkatsiz DEHB
· Ağırlıklı olarak Hiperaktif veya Dürtüsel DEHB
· Kombine tip DEHB
Her bir alt tipi daha ayrıntılı olarak inceleyelim.
Dikkatsiz Tip DEHB
Dikkatsiz tip DEHB’li yetişkinler odaklanma, dikkat ve hafıza konusunda daha fazla zorluk yaşarlar. Bu, yetişkinlerde en yaygın görülen alt tiptir [2]
Dikkatsiz tip DEHB’li yetişkinlerin, aşağıda yazılı olan zorlukları fark etme olasılığı daha yüksektir [3]
· Belgelerini veya eşyalarını düzenlemekte sorun yaşayanlar
· Sıkıcı görevler üzerinde çalışırken odaklarını hızla kaybederler
· Çok sayıda dikkat dağıtıcı ve ilgisiz düşünceye sahip olurlar
· Odaklanmalarını gerektiren görevlerden kaçınırlar
· Konuşmalarda dikkatin dağılır
· Zaman yönetimi ile mücadele ederler
· Bir işi veya görevi yapmayı unuturlar
· Önemli ayrıntıları gözden kaçırırlar
· Dikkatsiz hatalar yaparlar
· Önemli eşyaları yanlış yere koyarlar
Yukarıdaki belirtilerden altı veya daha fazlasını altı ay veya daha uzun süre boyunca yaşıyorsanız dikkatsiz tip DEHB teşhisi alma ihtimaliniz olabilir [3]
Hiperaktif / Dürtüsel Tip DEHB
Hiperaktif veya dürtüsel tip DEHB olan bir kişinin huzursuzluk ve daha zayıf dürtü kontrolü ile bağlantılı semptomlarla mücadele etmesi daha olasıdır.
Bu, yetişkinlerde en sık görülen ikinci DEHB türüdür [2]
Dikkatsiz DEHB’den sonra ikinci sırada gelir çünkü dikkatsizlik belirtilerinin yetişkinlikte devam etme olasılığı hiperaktivite veya dürtüsellik belirtilerine kıyasla daha yüksektir [1]
DEHB’nin bu formuna sahip bireyler aşağıdakileri fark edebilir [3]
· Oturmaları beklendiği halde sürekli yerlerinden kalkarlar
· Soru tamamlanmadan cevapları ağzından kaçırırlar
· Otururken devamlı kıpırdanma ve hareket etmek isterler
· Başkalarının konuşmalarını bölerler, sözünü keserler
· Sıralarını beklemekte sorun yaşarlar
· Sık sık huzursuz hissederler
· Fazla konuşurlar
· Her zaman hareket halindedirler
En az altı ay boyunca yukarıdaki belirtilerden altı veya daha fazlasına sahipseniz bu tip DEHB teşhisi alma ihtimaliniz olabilir [3]
Kombine Tip DEHB
Hem dikkatsizlik hem de hiperaktivite veya dürtüsellik belirtileriyle sürekli olarak mücadele eden bir kişide birleşik tip DEHB vardır.
Bu, yetişkinlerde en az görülen DEHB türüdür [2] ve Bende Var 😊
Altı veya daha fazla dikkatsiz DEHB belirtisine ve altı veya daha fazla hiperaktif-dürtüsel tip DEHB belirtisine sahipseniz size birleşik tip DEHB tanısı konulabilir.
DEHB, aynı DEHB alt tipine sahip olsalar bile bir kişiden diğerine çok farklı görünebilir. Bu nedenle tedavi, terapi, koçluk hizmetleri ve başa çıkma stratejilerinin tamamen sizin belirtilerinize ve hayat rutininize göre kişiselleştirilmiş olması çok önemlidir.
10 Yetişkin DEHB Belirtisi
Dikkatsiz DEHB olan bireylerin aşağıdaki belirtileri yaşama olasılığı daha yüksektir:
1. Odaklanma Güçlüğü
DEHB olan kişiler neye odaklandıkları üzerinde kontrol sahibi olmayabilir ve konsantre olmakta zorluk çekebilirler.
· Kolayca dikkatleri dağılır
· Bolca hayal kurarlar
· Konuşmalar sırasında birden dikkatleri dağılır
· Talimatları ve ayrıntıları gözden kaçırırlar
· Projeleri veya görevleri zamanında bitirmek de zorlanırlar
DEHB’nin bir başka belirtisi de heyecan verici ve ilginç bulduğunuz projelere aşırı odaklanma eğilimidir. Bu durumda, dikkatinizi hayatınızdaki diğer önemli görevlere veya kişilere veremeyebilirsiniz [4]
2. Eşyaların Yanlış Yerleştirilmesi
Eşyaları saklamak, düzenlemek veya takip etmek DEHB’li kişiler için sıkıntılı olabilir.
· Beyin otomatik pilottayken günlük eşyaları (örn. araba anahtarları veya cüzdan) yanlış yerleştirmek
· Bir anlık dikkatsizlikten sonra bir eşyanın nereye yerleştirildiğinin izini kaybetmek
· Kayıp eşyaları bulmak için sürekli adımları geri takip etmek
· Eşyaları yanlış yerlerde saklamak (örneğin, iş kağıtlarını arabanızda, kirli bulaşıkları yatak odanızda)
3. Her Zaman Geç Kalmak
Zayıf zaman yönetimi nedeniyle, DEHB’li yetişkinler genellikle toplantılara, randevulara veya sosyal planlara geç kalırlar.
Sebepler şunları içerir:
· Gerekli eşyaları bulamama (araba anahtarları, cüzdan, toplantı notları, vb.)
· Tarih ve saatleri unutmak
· Görevleri tamamlamak için gereken zamanı küçümsemek
· Bir randevu veya etkinlik için hazırlanırken dikkatinizin dağılması
4. Riskli Davranışlar
Araştırmalar DEHB’li yetişkinlerin risk alma davranışına girme olasılıklarının daha yüksek olduğunu göstermektedir.[5]
Bu davranışlar aşağıdakileri içerebilir:
· Tartışma veya kavga başlatmak
· Aşırı Harcama
· Dikkatsiz sürüş
· Madde kullanımı (alkol veya uyuşturucu)
· Cinsellikle ilgili riskli kararlar (örn. korunmasız cinsel ilişki)
· Kumar
· Dürtüsel yeme
Yardım ve destek arayarak, bu faaliyetlere katılma olasılığınızı proaktif bir şekilde azaltabilirsiniz.
5. Dinleme Eksikliği
DEHB’niz varsa sosyal etkileşimler size zor gelebilir. Şunlarla mücadele edebilirsiniz: [3]
· Konuşmak için sıranızı bekliyorsunuz
· Konuya bağlı kalmak
· Konuşmanın kaydını tutmak
· Aktif dinlemeyi göstermek için sözel olmayan ipuçlarını kullanma
· Çok hızlı konuşmak
· Çok fazla konuşmak
· Başkalarını rahatsız eden kelimeleri ağzından kaçırmak
· Diğer insanların vücut dilini okuyamamak
6. Önceliklendirme Tehlikeleri
DEHB’li yetişkinler neredeyse her zaman meşguldür. Ancak, hangi göreve öncelik verileceğine karar vermek zor olabilir.
Aşağıdaki nedenlerden herhangi biri yüzünden öncelik belirleme konusunda zorlanabilirsiniz:
· Yapacak çok şeyiniz varmış gibi hissetmek (bu sizi bunaltabilir, hatta DEHB felci durumuna sokabilir)
· Tüm görevler eşit derecede önemli hissedilir
· İleriyi düşünme zorluğu – teslim tarihlerini hafife alıyorsunuz
· Daha anlamlı ve ilgili olabilecek tanıdık görevler yerine yenilik arayışı
DEHB’li yetişkinler ayrıca daha fazla odaklanma ve dikkat gerektiren görevleri erteleme eğilimindedir, bu da teslim tarihlerinin kaçırılmasına ve işyeri sorunlarına yol açar.
7. İlişki Engelleri
Arkadaşlarla, iş arkadaşlarıyla, aileyle veya partnerlerle ilişkilerde yaşanan sorunlar DEHB’li yetişkinler için bir başka yaygın sorundur.
DEHB semptomlarının gerginlik, öfke ve hayal kırıklığına neden olmasının çeşitli nedenleri vardır.
İlişkilerde gerginliğe yol açabilecek bazı DEHB özellikleri şunlardır:
· Diğer kişiyi aktif olarak dinlememek
· Önemli olayları ve tarihleri unutmak (doğum günleri gibi)
· İncitici ifadeleri ağzından kaçırmak
· Sorumlulukları, taahhütleri veya sözleri yerine getirmemek
· Duyguları düzenlemede sorun
Bu zorluklara rağmen, DEHB’li yetişkinler mutlu ilişkilere ve tatmin edici evliliklere sahip olabilirler. Profesyonel danışmanlık ve destek almak, bu yönde çalışmanın en iyi yollarından biridir.
8. Gergin Enerji
Yetişkinlerde DEHB’nin bir diğer belirtisi de huzursuzluktur. Bu çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir:
· Düşüncelerin uçuşması
· Sürekli kıpırdanma
· Tikler ve dürtüsel davranışlar
· Aşırı düşünme ve felaketleştirme
· Hareketsiz oturmakta sorun
DEHB’li yetişkinlerde kıpırdanma genellikle dikkatsizlik olarak yanlış yorumlanır. Ancak, bir görev beyin için yeterli uyarım sağlamadığında kıpırdanma odaklanma çabalarını ifade edebilir.
İlginç bir şekilde, kıpırdanma DEHB’li yetişkinlerde odaklanma ve konsantre olma yeteneğini artırmaya yardımcı olabilir[6].
9. Hafıza Sorunları
DEHB iki farklı hafıza türünü etkileyebilir.
Çalışma belleği beyninizin kısa süreli depolama alanıdır ve DEHB’li yetişkinlerin sorun yaşama olasılığının daha yüksek olduğu yerdir[7]
İşte DEHB’nin çalışma belleğini nasıl etkileyebileceğine dair bazı örnekler:
· Alışveriş listelerindeki şeyleri unutmak
· Gerekli eşyaları evde bırakmak
· Eşyaların izini kaybetmek
· Görevleri tamamlamak için talimatları takip etmekte zorlanma
· Bilgiyi akılda tutamama nedeniyle metnin bazı bölümlerini tekrar okuma
DEHB’nin uzun süreli hafıza üzerindeki etkisi tam olarak anlaşılamamıştır. Bazı araştırmalar DEHB’li yetişkinlerin uzun süreli hafıza ile ilgili sorunlar yaşayabileceğini göstermektedir.
Bunun nedeni, DEHB beyninin bilgiyi düzensiz bir şekilde kodlayarak yeni bilgilerin depolanmasını engelleyebilmesidir [8]
10. Öfkelenmesi Kolay
DEHB’li yetişkinlerin tahmini %70’i ruh halinde dalgalanmalar (duygusal düzensizlik) yaşamaktadır. [9]
DEHB’li yetişkinler aşağıdaki duygusal çalkantı belirtilerini fark edebilirler:
· Stres altındayken sabırsızlık
· Patlayıcı öfke patlamaları
· Kalıcı sinirlilik
· Günlük engellerle karşılaşıldığında öfke dalgalanmaları
· Sık ve tepkisel ruh hali değişiklikleri
· Karşı tarafın duygularının farkında olmamak
Profesyonel terapi, ilaçlar ve kişisel bakım, DEHB ile ilişkili öfkenin yönetilmesinde hayati bir rol oynayabilir.
Bir Yetişkin Olarak DEHB Olup Olmadığınızı Nasıl Anlarsınız?
Odaklanma eksikliği, huzursuzluk veya zayıf hafıza gibi belirtiler yaşıyorsanız,
DEHB’niz olduğundan endişe ediyor olabilirsiniz.
Belirtilerinizin neye işaret ettiği konusunda size daha iyi bir fikir verebilecek bir yetişkin DEHB tarama testine girebilirsiniz.
Elbette, bu rahatsızlığa sahip olup olmadığınızı belirlemenin en iyi yolu bir sağlık uzmanı tarafından değerlendirilmektir.
DEHB yetişkinlerde çocuklara kıyasla oldukça farklı görünebilir. Bu nedenle, DEHB’li yetişkinleri teşhis etme ve destekleme deneyimi olan bir doktor veya uzman seçmeye çalışın.
Teşhis konulabilmesi için sadece bir değil, birkaç semptomunuzun olması gerekir. Doktorunuz ayrıca bu belirtilerin günlük aktivitelerinizi nasıl etkilediğini ve ne kadar süredir yaşadığınızı da soracaktır[3].
Ayrıca, çocukluğunuzda DEHB belirtileri gösterip göstermediğinizi öğrenmek için ebeveyniniz veya vasiniz gibi sizi çocukken iyi tanıyan biriyle konuşmak isteyebilirler.
Yardım aramak göz korkutucu gelse de, buna fazlasıyla değer. Belirtileri için tedavi gören birçok yetişkin, hayatlarının birçok alanında iyileşmeler görmektedir.
Unutmayın…Yalnız değilsiniz!
References
[1] Prakash, J., Chatterjee, K., Guha, S., Srivastava, K., & Chauhan, V. S. (2021). Adult attention-deficit Hyperactivity disorder: From clinical reality toward conceptual clarity. Industrial Psychiatry Journal, 30(1), 23–28. https://doi.org/10.4103/ipj.ipj_7_21
[2] Ayano, G., Tsegay, L., Gizachew, Y., Necho, M., Yohannes, K., Abraha, M., Demelash, S., Anbesaw, T., & Alati, R. (2023). Prevalence of attention deficit hyperactivity disorder in adults: Umbrella review of evidence generated across the globe. Psychiatry Research, 328, 115449. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2023.115449
[3] de la Peña, I. C., Pan, M. C., Thai, C. G., & Alisso, T. (2020). Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Predominantly Inattentive Subtype/Presentation: Research Progress and Translational Studies. Brain sciences, 10(5), 292. https://doi.org/10.3390/brainsci10050292
[4] Ashinoff, B. K., & Abu-Akel, A. (2021). Hyperfocus: the forgotten frontier of attention. Psychological research, 85(1), 1–19. https://doi.org/10.1007/s00426-019-01245-8
[5] Abbasi-Ghahramanloo, A., Janani, L., Malakouti, S. K., Rabetian, M., & Rimaz, S. (2019). Risk taking behaviors in relation to Attention Deficit and Hyperactivity Disorder in Iranian male workers: a latent class analysis. Neuropsychiatric disease and treatment, 15, 2513–2520. https://doi.org/10.2147/NDT.S221858
[6] Son, H. M., Calub, C. A., Fan, B., Dixon, J. F., Rezaei, S., Borden, J., Schweitzer, J. B., & Liu, X. (2024). A quantitative analysis of fidgeting in ADHD and its relation to performance and sustained attention on a cognitive task. Frontiers in psychiatry, 15, 1394096. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2024.1394096
[7] Kofler, M. J., Singh, L. J., Soto, E. F., Chan, E., Miller, C. E., Harmon, S. L., & Spiegel, J. A. (2020). Working memory and short-term memory deficits in ADHD: A bifactor modeling approach. Neuropsychology, 34(6), 686–698. https://doi.org/10.1037/neu0000641
[8] Skodzik, T., Holling, H., & Pedersen, A. (2017). Long-Term Memory Performance in Adult ADHD. Journal of Attention Disorders, 21(4), 267–283. https://doi.org/10.1177/1087054713510561
[9] Beheshti, A., Chavanon, M. L., & Christiansen, H. (2020). Emotion dysregulation in adults with attention deficit hyperactivity disorder: a meta-analysis. BMC psychiatry, 20(1), 120. https://doi.org/10.1186/s12888-020-2442-7